Որոշումը կառավարությունը հիմնավորում է անվտանգային խնդիրներով՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի բացահայտ աջակցությունը Ադրբեջանի կողմից Արցախի դեմ սանձազերծված պատերազմին և ահաբեկչական գործողություններին։ «Թուրքական ծագմամբ ապրանքների ներմուծման արգելքով դադարեցվում է հայաստանյան աղբյուրներից Թուրքիայի պետական գանձարանի ֆինանսական սնուցումը, միաժամանակ կանխարգելվում է նաև թշնամական տրամադրված երկրից վերջնական սպառման ապրանքների ներմուծման միջոցով հնարավոր վտանգների ներթափանցումը Հայաստան»,- նշվում է կառավարության հաղորդագրության մեջ:

Հիգիենիկ պարագաների արտադրությամբ զբաղվող «Սոֆթ Պապիրուս» ընկերությունը մինչև այս տարվա մարտ ամիսը հումքը ներկրում էր Թուրքիայից։ Սակայն թուրքական գործարանում խնդիրներ ծագելուց հետո ընտրել են Իրանի ու Ռուսաստանի շուկաները: Ներկայումս ընկերության արտադրանքը թե՛ գնի, թե՛ որակի առումով մրցակցային է ոչ միայն տեղական, այլև ներմուծված (այդ թվում նաև թուրքական) ապրանքների կողքին: Ավելին, այստեղ վստահեցնում են, որ շուկայում ապրանքի պակաս չի լինի, գնաճ՝ նույնպես:

Պարզել ծագումը կամ որ ապրանքների ներմուծումը կարգելվի

Շարքային սպառողին այսօր ամենից շատ հուզում է, թե ինչպես է տարբերվելու թուրքական ծագում ունեցող ապրանքը, և արդյոք էմբարգոն տարածվելու է հայտնի բրենդների վրա, որոնց տեսականին արտադրվում է Թուրքիայում: EVN Report-ի հետ զրույցում խնդիրը պարզաբանում է էկոնոմիկայի փոխնախարար Վարոս Սիմոնյանը. «Ապրանքի ծագման երկիր է համարվում այն երկիրը, որտեղ դա ամբողջությամբ արտադրվել է կամ վերջին անգամ ենթարկվել է բավարար վերամշակման՝ համաձայն օրենսդրությամբ սահմանված չափանիշների: Ուստի եթե օտարերկրյա բրենդների հագուստը, որն արտադրված է Թուրքիայում կամ Թուրքիայում է ենթարկվել բավարար վերամշակման, հանդիսանում է թուրքական ծագման ապրանք, և վերջինիս ներմուծումը արգելվում է ՀՀ մաքսային տարածք»։

Փորձագետները կարևորում են այն հանգամանքը, որ այս փուլում էմբարգոն չի տարածվում հումքի ներմուծման վրա: EVN Report-ի հետ զրույցում «Բի Էս Սի» (BSC) բիզնեսի աջակցման կենտրոնի հիմնադիր տնօրեն Սամվել Գևորգյանը նշում է, որ նախ հումքի դեպքում ավելի դժվար է այլընտրանքային շուկա գտնելը և հետո՝ հումքը ներկրվելուց հետո նոր արժեք է ստեղծվում, ինչի համար աշխատավարձեր ու հարկեր են վճարվում Հայաստանում, զարգանում է տեղական արտադրությունը:

Ինչու 6 ամսով

Փոխնախարար Վարոս Սիմոնյանը նշում է, որ «Եվրասիական տնտեսական միության մասին» 2014 թվականի մայիսի 29-ի պայմանագրով ԵԱՏՄ անդամ պետությունները երրորդ երկրների հետ առևտրում կարող են միակողմանիորեն կիրառել ոչ սակագնային կարգավորման միջոցներ, ժամանակավոր այս միջոցը կարող է գործել այն սահմանելու օրվանից առավելագույնը 6 ամսվա ընթացքում. «Բայց ոչինչ չի խանգարում, որ 6 ամսից հետո արգելքը կրկին երկարաձգվի ևս 6 ամսով։ Այս մասով կրկին սահմանափակումներ կիրառելու քանակական շեմ չկան»։

Հայաստանի կառավարությունն իր այս որոշմանը մասին ծանուցել է Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովին՝ առաջարկելով սակագնային սահմանափակումը կիրառել ԵԱՏՄ անդամ բոլոր պետություններում։ Առաջարկը չընդունվելու դեպքում Հայաստանը միակողմանի կկիրառի սակագնային սահմանափակումը, ինչն էլ կնշանակի, որ ԵԱՏՄ անդամ մյուս պետությունները կկարողանան թուրքական ապրանքներ ներմուծել երրորդ երկրից։

Ամեն դեպքում, թուրքական ծագում ունեցող ապրանքներ չեն կարող ներմուծվել ՀՀ տարածք նույնիսկ ԵԱՏՄ անդամ պետություններից։

Հայկական շուկայի թուրքական ապրանքները

Թեև Թուրքիան Արցախի հարցում բացահայտ աջակցում է Ադրբեջանին և տարիներ շարունակ փակ է պահում սահմանը Հայաստանի հետ, արտաքին առևտրի ցուցանիշները վկայում են, որ այստեղից ներմուծումների ծավալը զգալի է, արտահանումներինը՝ չնչին:

Այսպես, ըստ Հայաստանի ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների՝ 2009-2019 թթ. ընթացքում Թուրքիայից ներմուծումը կազմել է շուրջ 2,3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, արտահանումը՝ շուրջ 15,2 միլիոն ԱՄՆ դոլար:

Էկոնոմիկայի նախարարության տվյալների համաձայն՝ միայն 2019-ին Թուրքիայից ներմուծումը կազմել է 128 միլիարդ դրամ կամ 268,1 միլիոն ԱՄՆ դոլար, որից hագուստ՝ 69,4 միլիոն դոլար, ցիտրուսային պտուղ՝ 10,3 միլիոն, մեքենաներ և սարքավորումներ (էլ. ջեռուցիչ, սառնարան)՝ 35,3 միլիոն, նավթ և նավթամթերք՝ 24,3 միլիոն, քիմիայի և դրա հետ կապված արդյունաբերության ճյուղերի արտադրանք՝ 23,6 միլիոն, ոչ թանկարժեք մետաղներ և դրանցից պատրաստված իրեր՝ 21,6 միլիոն ԱՄՆ դոլար։

Ի դեպ, 128 միլիարդ դրամ ընդհանուր արժեքով ապրանքների թվում, նախնական գնահատականներով, վերջնական սպառման կամ պատրաստի ապրանքները կազմում են մոտ 100 մլրդ դրամ, միջանկյալ սպառման ապրանքները (հումք)՝ 28 միլիարդ դրամ։

Ովքեր կտուժեն և ինչու

«Ընդհանուր առմամբ, Թուրքիայից ներմուծվող ապրանքների հիմնական մասն ունեն համադրելի որակներով փոխարկելիություն, սակայն փոխարկելիության անցումը կպահանջի որոշակի ժամանակահատված։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ նույն որակի և տեսակի վերջնական սպառման ապրանքներ կարող են ներմուծվել այլ երկրներից, նաև, ինչը շատ կարևոր է, կարող են արտադրվել Հայաստանում: Անցումային ժամանակահատվածը կարծում ենք թույլ կտա ՀՀ տնտեսվարող սուբյեկտներին գտնել թուրքական շուկայից ներմուծումը փոխարինելու ավելի ճկուն մեխանիզմներ, ինչպես նաև որոշ ապրանքների մասով՝ հիմնել տեղական արտադրություն»,- ասում է էկոնոմիկայի փոխնախարար Վարոս Սիմոնյանը:

Հնարավորությունը, թե կառավարության այս որոշումը կարող է շուկայում գնաճի հանգեցնել, էկոնոմիկայի նախարար Տիգրան Խաչատրյանը գրեթե բացառել է:

Սամվել Գևորգյանը նշում է երեք պատճառ, թե ինչու է թուրքական ապրանքների ծավալն այդքան մեծ հայաստանյան շուկայում՝

• ապրանքի գին-որակ հարաբերակցությունը բավարարում է պահանջարկը,

• ներմուծման գործընթացը մատչելի է լոգիստիկայի տեսանկյունից,

• գործընկերների հետ միջանձնային փոխվստահելի հարաբերություններ կան, ինչը թույլ է տալիս կանխիկ վճարումներ անել, վճարումները մաս-մաս անել կամ նախապես չվճարել և այլն:

Նաև այս հանգամանքները հաշվի առնելով է պետք ձեռք մեկնել Թուրքիայից պատրաստի ապրանք ներմուծող ու ներկայումս որոշակի խնդիրների առաջ կանգնած տնտեսվարողներին՝ նոր, այլընտրանքային շուկաներ գտնելու համար։ Սամվել Գևորգյանը թուրքական շուկայի հետ աշխատող ձեռներեցներին անվճար խորհրդատվություն տրամադրելու հայտարարություն արեց էմբարգո կիրառելու վերաբերյալ կառավարության որոշման նախագիծը հրապարակվելուց անմիջապես հետո։ Նա հարյուրավոր դիմումներ է ստացել:

Փոխնախարար Վարոս Սիմոնյանը նշում է, որ պետությունը նույնպես կանգնած կլինի ձեռներեցների կողքին. «Բոլոր հնարավոր գործիքակազմերով տնտեսավարողներին կցուցաբերվի աջակցություն՝ ծագած խնդիրներն առավելագույնս արագ լուծելու նպատակով»: 

Իսկ պետությունից ակնկալիքները չեն սահմանափակվում միայն նոր շուկաներ գտնելու խորհրդատվությամբ: Գործարար Տիգրան Կարապետյանի խոսքով՝ պետությունը կարող է բանկային երաշխիքներ տրամադրել, աջակցել հումքի ներկրմանը, հարկային արտոնություններ սահմանել, սուբսիդավորել և այլն: Շուկայում հայկական արտադրանքին նախապատվություն տալու հարցում գործարարը հիշեցնում է Բելառուսի փորձը, որտեղ խանութներում տեղական արտադրանքի համար առանձնացված հատվածներ կան. սա պետք է արվի պետության միջամտությամբ, քանի որ մանրածախ հատվածում առանձնապես շահագրգռված չեն նման բան անել:

Արտահանման նոր շուկաներ

Այս տարվա սեպտեմբերի 28-ին Սաուդյան Արաբիան ևս թուրքական ապրանքների էմբարգո սահմանեց։ Նրան հետևեցին արաբական այլ երկրներ ևս՝ ԱՄԷ, Մարրոկո: Սա առիթ էր մտածելու, թե ինչու արաբական երկրների հետ առ այսօր բավարար առևտրատնտեսական կապեր չկան:

Եթե թուրքական ապրանքներն ու ծառայությունները դուրս մղվեն Սաուդյան Արաբիայից, ապա կստեղծվի վակուում, որը լրացնելու հարցում Հայաստանն էլ առաջարկելու ներուժ ունի՝ EVN Report-ի հետ զրույցում նշում է մարկետոլոգ Արամ Մկրտչյանը, որը ներկայումս ապրում և աշխատում է Քուվեյթում։ «Իրականում հայկական արտադրանքի ամբողջ ներկապնակը՝ սնունդ, հագուստ և այլն, կարող է տեղ գտնել այս շուկաներում, իհարկե, փոքրիկ բացառություններով՝ ալկոհոլային խմիչքներ, խոզի մսից պատրաստված սննդամթերք»:

Մկրտչյանը կառավարության որոշումից հետո ֆեյսբուքյան իր էջում պատրաստակամություն հայտնեց աջակցել հայաստանյան տնտեսվարողներին՝ նոր շուկաներում արտահանման հնարավորություններ գտնելու հարցում: Այդ գրառմանը հարյուրավոր արձագանքներ եղան, բացվեց ֆեյսբուքյան խումբ, նախաձեռնությանը միացան շատերը։ Ներկայումս տվյալների շտեմարան է ստեղծվում, խմբավորում են խնդիրները՝ մարկետինգային գիտելիքներից սկսած մինչև լոգիստիկ հարցեր։ Թիրախում Օմանն է, Բահրեյնը, Սաուդյան Արաբիան, Քուվեյթը, ԱՄԷ-ն: Շեշտը, սակայն, դրվելու է Սաուդյան Արաբիայի և Քուվեյթի վրա, քանի որ դրանք ամենամեծ և վճարունակ շուկաներն ունեն։ «Թյուրիմացություններից խուսափելու համար պետք է նշել, որ ակնթարթային արդյունքներ չպետք է ակնկալել: Ջանասիրաբար աշխատելու դեպքում 6-12 ամսվա ընթացքում կարելի է սպասել արդյունքների, հատուկ դեպքերում, եթե գործ ունենք շատ կազմակերպված և արտահանման փորձ ունեցող ընկերության հետ, ապա ժամկետները կարող են էականորեն կրճատվել»,- նշում է Ա. Մկրտչյանը: