Կիլիկիայի հայկական թագավորությունը` նոր շունչ հաղորդելով ավանդականին, համախմբեց և համադրեց մշակույթներ` ստեղծելով նոր, ավելի ամբողջական հայկականություն: Կիլիկյան Հայաստանի գոյատևելը հայ ժողովրդից հսկայական քաղաքակրթական ներուժ էր պահանջում:
Քրիստոնեական դարձը և գրերի գյուտը հայ իրականության կարևորագույն իրադարձություններից են: Բնականաբար դրանց հիմքում որոշակի իրողություններ ու մարտահրավերներ էին, որոնց բացահայտումը խիստ կարևոր է հարցի պատմագիտական ուսումնասիրության համար:
Անցյալը երբեք մեզ բաց չի թողնում: Այն իր ստվերն է գցում, ազդում մեր մտքերի, կարծիքների, որոշումների ու գործողությունների վրա: Ի վերջո անցյալը մեզ դարձնում է այնպիսին, ինչպիսին մենք կանք այսօր, գրում է պատմաբան Սուրեն Մանուկյանը ՝ «Անցյալ» վերնագրով թողարկման փետրվար ամսվա հյուր խմբագիրը: