Մանվելն 85 օր անցկացրել է Երևանի հիվանդանոցներից մեկում, ապա դեկտեմբերի 27-ին տեղափոխվել Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոն:

read in English 

Working Miracles at the Homeland Defender’s Rehabilitation Centre

«Կիրակիները խաղաղ օրեր են զինվորների համար,- սայլակի անիվներն ուղղում ու 38-օրյա զինվորական ծառայության վերջինը դարձած, բայց ոչ խաղաղ կիրակին է հիշում 18-ամյա Մանվել Հակոբյանը։- Կիրակի վերկացը 30 րոպե ուշ է լինում, 6։30-ի փոխարեն 7։00-ին, թույլ են տալիս երկու ժամ ավելի քնել։ Այդ օրն ինքնապատրաստմա ն, ընդհանուր հիգիենայի օր է։ Սեպտեմբերի 27-ին ես սովորության համաձայն վաղ էի արթնացել։ Լվացվեցի, հագնվեցի, հետո շարվեցինք, ու 7։10 սկսեցին խփել։ Առաջին սնարյադն ընկավ 2017-ին կառուցած մեր զորամասի ուղղությամբ։ Նոր զորամաս էր ու այնտեղ երկու տարի մեծ հաճույքով կանցկացնեի ծառայությունս։ Հետո տեսանք, թե ինչպես են ռմբակոծում Եղնիկների ուղղությամբ։ Այնտեղ այնքան սիրուն էր բնությունը։ Ես շատ չեմ հասցրել ճանապարհորդել ու ինձ համար այնտեղի բնությունն իսկական բացահայտում էր։ Մեծ ցավ էր այդ բնության մեջ պայթող արկեր տեսնելը։ Շտաբի պետն անմիջապես տագնապ տվեց, վերցրինք զենքերը, զրահաբաճկոնները, սաղավարտներն ու նստեցինք միջանցքում։ Պատուհան կար, ասել էին պատուհանից հեռու նստեք։ Մեր ուղղությամբ արկեր էին գալիս, անթիվ-անհամար էին, հումոր էինք անում, թե մենք այդքան փամփուշտ չունենք, ինչքան իրենք սնարյադ»։

Զինվորների հույսի տունը

Զինվորի տուն՝ այսպես են անվանում շուրջ երեք տարի առաջ ստեղծված Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոնը, որն այս ընթացքում հարյուրավոր զինհաշմանդամների հույսի տունն է դարձել՝ ապաքինման ճանապարհին։

Կենտրոնի ստեղծման պատմությունն իրականում մի քանի անհատի ջանքերի մեկտեղման պատմություն է։ Կենտրոնի ներկայիս տնօրեն, լրագրող Հայկուհի Մինասյանը, պարբերաբար լուսաբանելով զինհաշմանդամների խնդիրները, 2014-ին որոշում է հիմնել «Աջակցություն վիրավոր զինվորներին և զինվորական հաշմանդամներին» բարեգործական հասարակական կազմակերպությունը։ ՀԿ-ի անդամները 2016-ի ամռանն այցելում են աջակցության ու բժշկական միջամտության կարիք ունեցող հերթական զինծառայողին՝ 2015-ի ապրիլի 25-ին 20 տարեկանում հրազենային ծանր վնասվածք ստացած Շիրազ Ամիրխանյանին։ Հայաստանի հեռավոր գյուղերից մեկը այցելության ընթացքում նրանց է միանում այդ տարիների առողջապահության նախարար, այժմ Երևանի պետական բժշկական համալսարանի ռեկտոր Արմեն Մուրադյանը, որը տեսնելով երիտասարդի առողջական վիճակը՝ անհապաղ տեղափոխում է նրան Երևան՝ բուժման։

Բուժմանը զուգահեռ Շիրազ Ամիրխանյանի հետ հոսպիտալում սկսում են աշխատել կինեզիստ Դավիթները՝ Դավիթ Պարյանն ու Դավիթ Արսենյանը։ 2016-ի քառօրյա պատերազմից հետո կինեզիստների այս դուետը կամավորական սկզբունքով շրջում էր հիվանդանոցից հիվանդանոց ու վերականգնում վիրավոր զինծառայողների շարժունակությունը։

2018-ին ՀԿ-ի, Երևանի պետական բժշկական համալսարանի, պաշտպանության նախարարության և կինեզիստների թիմի համագործակցությամբ հիմնվում է «Հայրենիքի պաշտպանի վերականգնողական կենտրոնը»՝ Հայաստանում և սփյուռքում բնակվող հայերի նվիրատվություններով։ «Այսպիսով, պետությունն առաջին անգամ մտավ զինհաշմանդամի տուն: Շատերը պարզապես ապշած էին, քանի որ տարիներ շարունակ իրենց ոչ ոք չէր հիշել, ոչ ոք չէր հարցրել իրենց որպիսությունը: Կային զինհաշմանդամներ, որոնց Երևան տեղափոխելու կարիք կար, ու քանի որ կենտրոնը հիմնական շենք չուներ, Միքայելյան հիվանդանոցում տարածք էինք վարձակալել, որտեղ աշխատում էին մեր մասնագետները։ Սակայն տեխնիկական հագեցվածություն ու բարենպաստ պայմաններ չկային, և ժամանակն էր մտածել զինհաշմանդամներին արժանի կենտրոն ունենալու մասին»,- հիշում է կենտրոնի լրատվության և հանրային կապերի բաժնի ղեկավար Սաթեն Միքայելյանը։

Ընտրությունը կանգ է առնում «Հերացի» թիվ 1 համալսարանական հիվանդանոցի մասնաշենքերից մեկի՝ 1914-ին կառուցված Երևանի առաջին քաղաքային հիվանդանոցի վրա, որը, սակայն, բարեկարգ վիճակում չէր։ Որոշում են դրամահավաք կազմակերպել՝ շենքը վերակառուցելու համար: Առաջին գումարն էլ փոխանցում են հենց բուժում ստացող զինվորները՝ բացիկներ պատրաստելով ու վաճառելով դրանք։ Կարճ ժամանակ անց ամբողջությամբ նորոգված և շքեղ կահավորված կենտրոնը զինվում է գերժամանակակից մասնագիտական սարքավորումներով՝ մատուցելով 60-ից ավելի ծառայություններ ու դառնալով տարածաշրջանում իր հնարավորություններով եզակի մի հաստատություն։ Երկու տարում կենտրոնը բացարձակ անվճար օգնել է 3000-ից ավելի զինհաշմանդամի։

Հայտնի է, որ Հայաստանում մինչև 2020 թվականի պատերազմը կար ինը հազար զինհաշմանդամ։ Արցախյան երկրորդ պատերազմն այդ թիվը, թերևս, կրկնապատկեց. ոչ պաշտոնական տվյալներով՝ վիրավորների թիվը շուրջ ութ հազար է։

Պատերազմը փորձություն էր նաև կենտրոնի մասնագետների համար, որոնք մարտերի առաջին իսկ օրվանից այցելում էին հիվանդանոցներ ու տեղում սկսում վերականգնման գործընթացը։ Կենտրոնի գլխավոր բժիշկ Լուսինե Պողոսյանն ասում է, որ վերականգնողական բուժումն սկսվում է վնասվածք ստանալուց անմիջապես հետո, երբ հիվանդի առողջական վիճակն արդեն գնահատվում է կայուն. «Պատերազմի առաջին օրից աշխատել ենք վերակենդանացման բաժիններում։ Հիմա էլ դեռ կան տղաներ, որոնք գտնվում են հիվանդանոցներում՝ ծանր վիճակում։ Մեր կենտրոնի ֆիզիոթերապիստները կցված են ու աշխատում են տղաների հետ, մեր բուժքույրերը այցելում են այդ բաժանմունքներ ու հատուկ վերականգնողական խնամք իրականացնում, ինչպես օրինակ՝ մաշկի խնամքը, հիգիենան, թոքաբորբերից խուսափելու համար թոքերի դիրքավորումը և այլն։ Երբ տղաները կյանքի ու մահվան պայքար են մղում, իհարկե այդ պահին խոսել վերականգնողական բուժումից իմաստ չունի, սակայն հեմոդինամիկայի կայունությունից հետո չենք սպասում, որ գան գիտակցություն, անմիջապես այդ փուլից սկսում ենք։ Եթե չաշխատենք սկզբից իսկ, բարդություններ կլինեն։ Վերականգնող բժիշկը գնահատում է իրավիճակն ու սկսում է կանխել զարգացող խնդիրները»։

Լուսինե Պողոսյանն ասում է, որ յուրաքանչյուր պացիենտի համար բուժման անհատական ծրագիր է մշակվում՝ կախված տարիքից, խնդրից, զուգորդվող հիվանդություններից, վնասվածքի մասշտաբից, խորությունից և այլն։ Թե ինչպիսին կլինի բուժման արդյունավետությունը, դժվար է ասել, բայց եթե չմիջամտելու դեպքում խնդիրը կարող է հանգեցնել, օրինակ, առաջին կարգի հաշմանդամության, ապա միջամտությունից հետո այն կարող է լինել երրորդ կարգի, անգամ ընդհանրապես հաշմանդամություն չլինել։ «Անգամ ամենալավ վիրահատությունից հետո չի կարելի հիվանդին թողնել առանց վերահսկողության, չի կարելի հիվանդին ասել՝ գնա տուն և ինքդ համացանցում վարժություններ գտիր, կատարիր ու լավ կլինի։ Միայն մասնագետը գիտի, թե որ փուլում ինչպես պիտի աշխատել։ Ինքնահոսի, առանց վերահսկողության թողնելու դեպքում սովորաբար լինում են բողոքներ, ավելի վատ արդյունք, կամ արդյունքի բացակայություն»,- նշում է գլխավոր բժիշկը։

Պատերազմի առաջին օրվանից՝ սեպտեմբերի 27-ից մինչև դեկտեմբերի 27-ը կենտրոնը 300-ից ավելի վիրավոր զինվորի է սպասարկել։

26-ամյա Հարութ Դավթյանը ականաբեկորային վնասվածք է ստացել պատերազմի երկրորդ օրը։ Գորիսեցի սպան Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարանն ավարտել է 2016-ին, ապա ծառայությունը շարունակել է Արցախում՝ Ջրականում (Ջաբրայիլ)։ «Սիրել եմ զինվորական գործը, կարգուկանոնը, ղեկավարումը ու անհամբեր սպասում էի ծառայությանը։ Տեսել եմ 2014-ի սահմանային լարվածությունը, 2016-ի ապրիլյան պատերազմը, բայց սա մի ուրիշ բան էր, շատ հանկարծակի սկսվեց ամեն ինչ»,- հիշում է Հարութը։

Սեպտեմբերի 28-ին, վիրավորվելուց հետո նրան նախ տեղափոխում են Ստեփանակերտի հիվանդանոց, որտեղ կատարում են առաջին վիրահատությունը, ապա Երևանի հիվանդանոցներից մեկը, որտեղից էլ 46 օր անց՝ աջ կողմի թուլությամբ, խոսքի ու տեսողության խանգարումներով նա տեղափոխվում է վերականգնողական կենտրոն։ Շուրջ մեկ ամսվա բուժումից հետո վերականգնվել է երիտասարդի խոսքն ու տեսողությունը, ինչպես նաև քայլքը։ «Կենտրոնն ինձ ուժ տվեց, վերականգնվելու կամք։ Վնասվածքից հետո թվում էր՝ ավարտվել է կյանքս, բայց այստեղ գալով ամեն ինչ փոխվեց։ Հիմա սպասում եմ ամբողջական վերականգնման, որպեսզի վերադառնամ տուն՝ Գորիս։ Կենտրոնում սովորում եմ ծրագրավորում, հույս ունեմ՝ կկարողանամ աշխատել այդ ոլորտում»,- ասում է Հարութը։

Վերականգնողական կենտրոնը առողջական խնդիրներից զատ փորձում է լուծել նաև վիրավորների սոցիալական ինտեգրման, կրթության ու աշխատանքի տեղավորման հարցերը։ «Նրանք պետք է դառնան ամենամրցունակը,- շեշտում է Սաթեն Միքայելյանը։- Երբ նրանց առողջական վիճակը ներում է, նախ բազային կրթություն ենք տալիս՝ անգլերեն, մաթեմատիկա, համակարգչային գիտելիքներ, ապա մասնագիտական կողմնորոշումից հետո փորձում ենք հասկանալ, թե որ ոլորտում են ցանկանում աշխատել։ Լինում են դեպքեր, երբ տղաները մասնագիտություն են ունենում և ուզում են շարունակել նույն մասնագիտությամբ։ Լինում է, որ ֆիզիկական վիճակը թույլ չի տալիս, կամ հենց իրենք են որոշում փոխել մասնագիտությունը։ Անձնական որակները հաշվի առնելով՝ գործատուների հետ փորձում ենք հասկանալ աշխատաշուկայի պահանջները և վերապատրաստումներ կազմակերպում»։

Տասից ավելի զինհաշմանդամ է աշխատանքի ընդունվել հենց կենտրոնում։ «Եթե աշխատավայրի պայմանները չեն համապատասխանում, այդ հարցն էլ ենք լուծում։ Սոցիալական ինտեգրումը ենթադրում է նաև կենցաղային պայմանների բարելավում։ Օրինակ, եթե տղաները գյուղական համայնքներից են, փայտաշեն զուգարաններից սայլակով չեն կարողանա օգտվել, հետևաբար փորձում ենք մինչև հիվանդանոցից դուրս գրվելը բարելավել նաև նրանց կենցաղային պայմանները»,- պատմում է Միքայելյանը՝ հավելելով, որ հարկ եղած դեպքում տրամադրում են նաև քայլակ, սայլակ, դեղորայք և այլն։

Շիրազ Ամիրխանյանը էլ է նոր մասնագիտություն ձեռք բերել կենտրոնում ու հասցրել է աշխատանքի ընդունվել. «Կենտրոնում որոշ ժամանակ ծրագրավորում եմ սովորել, անգլերեն եմ պարապել ու կենտրոնի միջնորդությամբ սկսել եմ աշխատել։ Աշխատանքն ինձ շատ անհրաժեշտ էր»։