Ես 27 տարեկան էի, երբ առաջին անգամ տեսա, թե ինչ տեսք ունեի փոքր հասակում։ Իմ մանկության միակ լուսանկարը պատահաբար գտանք մեր նախկին հարևաններից մեկի տանը: Մինչ այդ լուսանկարի հայտնությունը ես գաղափար անգամ չունեի, թե ինչպիսին էի նախադպրոցական տարիքում։ Պատերազմ էր, ու այդ պատերազմը մոխրի էր վերածել մեր ունեցածը... նույնիսկ իմ մանկության լուսանկարները:
Բայց մի բան, որ լիուլի թողել է ինձ այդ պատերազմը, իր մասին հիշողություններն են... դրանք ամենաքիչը կուզենայի, որ թողներ...
Մանկության այդ լուսանկարում մենք նկուղում չենք, այդ պահին Ստեփանակերտը չէր ռմբակոծվում, նույնիսկ տագնապի ազդանշան չկար։ Իսկ դա նշանակում էր, որ կարող էինք դուրս գալ ապաստարանից, որտեղ բեմահարթակ դարձած աթոռի վրա երգում-արտասանում էինք, ու բակում «իսկական խաղեր» խաղալ։
Հիշում եմ, որ մայրիկիս հետ գնացինք Ստեփանակերտի զինվորական հոսպիտալ՝ շենքի պատերին փակցրած վիրավոր և զոհված ազատամարտիկների ցանկերում հայրիկիս անունը փնտրելու: Մայրիկս նայում էր այդ ցուցակներին, իսկ ես ինձ հասկակից երեխաների հետ մի քանի քայլ հեռվում, փայլող աչքերով, նայում էի ինձ գույնզգույն ու ճռճռան թղթով փաթաթած կոնֆետներ նվիրած Քերոլայն Քոքսին:
Ինձ թվում է, որ ես Քոքսի անունը ծնվածս օրվանից գիտեմ. ինձ ոչ ոք չի պատմել նրա մասին, ոչ ոք չի բացատրել, թե ինչու էր նա անընդհատ գալիս Ղարաբաղ։ Ես այդ ամենը անգիր գիտեի՝ նա արտասահմանցի, գույնզգույն շորերով բարի կին է, որը փոքրիկների համար կոնֆետներ է բերում, իսկ ազատամարտիկների համար՝ դեղեր։
Իմ մանկության այդ լուսանկարում, որում ես հիացմունքով ու երջանիկ դեմքով նայում եմ այդ բարի կնոջը, կողքիս կանգնած հենակներով տղան իմ մանկության ընկեր Շիրինն է։ Մի օր նա առանց թույլտվության նկուղից դուրս էր թռել բակ՝ խաղալու, հենց այդ պահին կողքին արկ էր պայթել՝ կտրելով նրա ոտքի թաթը։ Վիրավորվելուց մեկ տարի անց, հենակներով բակում խաղալիս Շիրինն ընկավ գետնին ու այլևս աչքերը չբացեց: Շիրինը մահացավ...
Կարդալ անգլերեն
When You Lose Your Lost Childhood Again
Ես այլևս չէի խաղալու Շիրինի հետ, այլևս իրար հետ ոտանավորներ չէինք արտասանելու, դատարկ շիշը որպես խոսափող իրար չէինք պարզելու ու հարցնելու՝ ի՞նչ ես դառնալու, որ մեծանաս... Շիրինին կորցնելով ես կորցրեցի նաև իմ չունեցած մանկությունը...
Իսկ որ չունեի մանկություն, միայն տարիներ անց հասկացա, երբ բացահայտեցի, որ մուլտֆիլմեր չեմ նայել, տիկնիկներ չեմ ունեցել, գույնզգույն զգեստներ չեմ հագել, կոշիկներս էլ միշտ մեծ էին ոտքերիս, ինչպես այդ լուսանկարում...
Ընդամենը տասնութ օր առաջ ես համոզված էի, որ ամենամռայլ մանկությունն էլ եմ տեսել ու ամենադաժան պատերազմն էլ, որ 5-6 տարեկանում փոքրիկ ընկերոջ, ծնողի, բարեկամների, ծանոթների մահվան մասին ամենօրյա լուրերը ինձ կոփել են, ինձ թվում էր, թե ես պատերազմի դեմ արդեն հակամարմին ունեմ…
Բայց ոչ, պատերազմի դեմ հակամարմին չի ձևավորվում. անգամ հազարավոր կիլոմետրեր հեռու տնից ես ունեմ ճիշտ նույն «սիմպտոմները»՝ կուչ եմ գալիս հրթիռակոծության մասին ամեն մի լուրից, փակվում մի անկյունում, ինչպես նկուղում՝ զգալով պատերի այն նույն խոնավությունը, ցնցվելով սովորական թխկոցից, սարսափելով քամու սուլոցից, որը հիշեցնում է ռմբակոծել պատրաստվող օդանավի ձայնը։ Ամեն օր քնում եմ հույսով, որ վաղը կզարթնեմ ու այս մղձավանջն այլևս չի լինի, բայց այդ մղձավանջն այցելու է նաև գիշերը...
Հ․Գ․ Լուսանկարում ամենափոքրիկ աղջնակը կրտսեր քույրս է։ Մայրս վստահ տեսք ուներ, երբ նրան պատմում էր, թե հայրս պատերազմում զոհվել է, որպեսզի նա անհոգ ու խաղաղ կյանք ունենա։ Այդ լուսանկարի փոքրիկ աղջնակն է հիմա հոր գործը շարունակում... Նա չի հիշում հայրիկին՝ նույնիսկ դեմքը, բայց ես հիշում եմ, որ հայրս էլ փոքր քրոջս պես տուն էր մտնում զինվորական համազգեստով ու մի քանի րոպե անց նորից վերադառնում «իր գործին»։
