Ես մսակեր եմ, իմ ընկերներն էլ են մսակեր, նրանց ընկերներն էլ։ Մսակերությունը մեր ազգային խոհանոցի «կողմնակի ազդեցություններից» է, միսը մեր խոհանոցների զարդն է ու մեր ավանդական ուտեստների անբաժանելի մասը: Բուսակերների համար նախատեսված ուտելիքը ինձ երբեք գրավիչ չի թվացել, բայց պատվերը չվերադարձրեցի, որոշեցի համտեսել, ավելին՝ ինձ համար մարտահրավեր էր փորձել գոնե մի շաբաթ բուսակեր լինել։ Բարդ էր, հետարքրիր, դժվար։

Կենդանական ծագման սնունդից հրաժարվող մարդկանց թիվն ավելանում է աշխարհում։ Հայաստանը բացառություն չէ։ Հետաքրքիր է, թե որքանով է «ոչ ավանդական» այս սննդակարգը համատեղելի հայկական ազգային խոհանոցի հետ: 

Հումակերության փիլիսոփայությունն այն է, որ մարդիկ իրենց զարգացման նախնական փուլում հումակեր են եղել, օգտվել են միայն բուսական բարիքներից։ Այս գաղափարը Լիլիթին շատ հարազատ ու բնական է թվում։ Ու նա հիմա սեփական բլոգն ունի, որտեղ բուսակերներին կամ բուսակերությամբ հետաքրքվողներին ներկայացնում է առողջ սննդի բաղադրատոմսեր, խորհուրդներ տալիս այս կենսակերպի մասին և իհարկե խոսում հումակերության սեփական փորձառությունից։ «Բլոգը բացեցի հունվարից, բայց ավելի ինտեսիվ սկսեցի այն թարմացնել երբ հասկացա, որ մարդիկ այդ ինֆորմացիայի կարիքն ունեն: Արձագանքները բավական ոգեշնչող էին, և ես սկսեցի ինչպես ինքս մոտիվանալ, այնպես էլ մոտիվացնել ուրիշներին»,- պատմում է Լիլիթը։

Լիլիթն առաջին ամսում հրաժարվել է մսից, հետո՝ կաթնամթերքից, դե իսկ հետո ուտելիքը պարզապես պետք էր լվանալ և ուտել, որովհետև հումակերությունը այլ բան չի ենթադրում։ «Եփած սնունդը թունավոր նյութերի պաշար է, որը օրգանիզմը մինչև վերջ չի մարսում, տարիների ընթացքում այն թունավոր նյութերի տեսքով կուտակվում է։ Օրգանիզմը մաքրել՝ նշանակում է ազատվել կուտակվածից»։ 

Իզաբելլային այս փաստը մտահոգում է։ Հասարակությունը դժկամությամբ է մարդկանց փոխվելու շանս տալիս։ Մինչդեռ, ըստ նրա, մարդը չի կարող դոփել տեղում, անընդհատ նույն բանն անել ու նույն բանը մտածել։ Մարդու համար առաջընթացն ու փոփոխությունը պարտադիր են։ Ժամանակի ընթացքում Իզաբելլան սկսել է շփվել միայն նրանց հետ, ովքեր իր ընտրությունը հարգել գիտեն, ճիշտ այնպես, ինչպես ինքն է հարգում դիմացինի ընտրությունը։

Շատերը կարծում են, որ իրականում այնքան էլ հեշտ չէ բուսակեր լինելը, որ այն ծանր կենսակերպ ու նաև որոշակի սահմանափակումներ է ենթադրում: «Հիմարություն է։ 2016 թվականին երբ պետք է «Առմլենդ» խմբի հետ Կազբեկ բարձրանայի,- պատմում է Իզաբելլան,- ամբողջ ընթացքում գիդն առանձնահատուկ ուշադիր էր իմ նկատմամբ։ Նա անընդհատ կրկնում էր, որ եթե ինձ վատ զգամ, ուրեմն միս կամ գոնե մի կտոր բաստուրմա պետք է ուտեմ։ Բայց ես կտրկանապես մերժեցի, վստահ լինելով, որ իմ առողջությունը ինձ լիովին թույլ կտա հաղթահարել լեռը։ Մինչև հիմա մեծագույն հաճույքով եմ հիշում այն տեսարանը, որ բացվեց իմ առջև լեռան գագաթից»։

Չնայած դրսում սնվելը հիմա շատ ավելի հեշտ է դարձել, բայց միևնույն է, դեռ շատ բան կա փոխելու։ «Վերջին տարիներին իրավիճակն, ըստ իս, լավացել է. առաջ բարդ էր ու տհաճ: Ծաղրում էին, վատ սպասարկում, շատ տեղերում մենյուի 0,1 տոկոսն էր բուսակերի համար նախատեսված լինում»,- ասում է Նարեկը։

Նա չի մոռանում պատմել նաև վերջերս Գյումրիում իր հետ պատահածի մասին։ «Մի հացատուն էի մտել, հարցրեցի ի՞նչ ունեն, որ մսով չի, պատասխանների մեջ աշխատողը ինչ-որ անհայտ լոգիկայով վետչինա-պանրով, հոտ-դոգ ու ձկան խորոված տեղավորեց»։

***

Սննդակարգի նախընտրություններն ու սովորությունները, հատկապես հայկական մշակույթում, ձևավորվում են ընտանիքի ու ընկերների շրջապատում։ Ավելին, հաց կիսելը ծիսական արարողակարգ է, և նրանք, ովքեր բուսակեր են կամ վեգան, երբեմն մեկուսացված կարգավիճակում են հայտնվում։

Բարեբախտաբար իրավիճակը սկսում է փոխվել։ Այժմ մենյուները փորփրելու, Սեզար աղցանը առանց հավի միս, կամ առանց խոզապուխտ պիցա պատվիրելու խորամանկությունները, կարծես, դառնում են անցյալի սովորություններ։